Stel je voor: je bent op een feestje en iedereen praat door elkaar. Voor je ziekte kon je daar prima tegen. Nu merk je dat je na een kwartier al onrustig wordt. De geluiden komen keihard binnen, je hoofd voelt vol en ineens ben je compleet leeg en doodmoe. Herkenbaar? Dan kan het zijn dat je last hebt van overprikkeling.
Onzichtbaar voor de buitenwereld
Veel vrouwen die ik begeleid vertellen me hierover. Ze voelen zich sneller en vaak ook plotseling moe, kunnen minder hebben en merken dat hun hoofd prikkels niet meer goed kan verwerken. Het vervelende is dat dit onzichtbaar is voor de buitenwereld. Aan de buitenkant lijk je hersteld, maar vanbinnen is je systeem nog druk bezig.
Overprikkeling kan al tijdens of kort na je behandelingen ontstaan, maar het kan ook langere tijd blijven. Ik spreek regelmatig vrouwen die zelfs jaren later nog merken dat hun hoofd sneller ‘volloopt’ dan ze zouden willen. Dat kan ontzettend frustrerend zijn, zeker als je zelf of je omgeving verwacht dat je inmiddels ‘de oude’ zou moeten zijn.
In dit blog neem ik je mee in wat er gebeurt bij overprikkeling, waarom het na kanker zo vaak voorkomt en wat je kunt doen om er beter mee om te gaan.
Wat gebeurt er in je brein en lijf bij overprikkeling?
Ons zenuwstelsel is eigenlijk een superslim filtersysteem. Het bepaalt welke prikkels belangrijk zijn en welke naar de achtergrond mogen verdwijnen. Denk maar aan hoe je normaal gesproken niet constant bewust bent van het tikken van een klok of het geluid van je koelkast.
Na kanker lijkt dat filter minder goed te werken. Geluiden, licht, bewegingen, emoties, alles komt harder binnen. Je brein kan het simpelweg minder goed sorteren en verwerken.
Chemo-brein
Veel mensen kennen het fenomeen chemo-brein: geheugenproblemen, moeite met concentreren en trager denken. Wetenschappers begrijpen nog niet volledig wat de oorzaak is. Waarschijnlijk gaat het niet om één factor, maar om een combinatie van:
- Chemo en andere medicatie die direct effect hebben op hersencellen.
- Ontstekingsprocessen in het lichaam die ook het brein beïnvloeden.
- Hormonale veranderingen door behandeling of door medicatie.
- Slaapgebrek, stress en angst.
Het resultaat: je hoofd kan minder prikkels tegelijk verwerken, en dat voelt alsof je sneller ‘volloopt’. Soms zijn deze klachten tijdelijk en merk je dat het na een tijd beter gaat. Maar er zijn ook mensen die zelfs jaren later nog merken dat hun concentratie minder is of dat ze zich sneller overbelast voelen.
Zenuwstelsel onder spanning
Tijdens je ziekte heeft je lijf en je brein lange tijd in de stress- of overlevingsstand gestaan. Angst, onzekerheid, behandelingen, ziekenhuisbezoeken. Je systeem stond continu ‘AAN’. Dat activeert je sympathisch zenuwstelsel, het deel dat je voorbereidt op vechten of vluchten.
Ons stresssysteem is niet gemaakt om langdurig onder spanning te staan. Vanuit de oertijd was stress kort en gericht op directe overleving. Bijvoorbeeld die sabeltandtijger die plotseling voor je neus stond. Daarna kon je systeem weer terug naar neutraal.
Nu heeft je lijf véél langer in stress gestaan en na afloop van de behandelingen kan het gewoon niet zomaar terugschakelen naar ontspanning.
Vergelijk het met een bodyguard die jou een tijdlang heeft beschermd tegen direct en groot gevaar. Zijn taak was letterlijk: jou in leven houden. Hij stond paraat bij elke piep, elk signaal, elk risico. Hij bedoelt het goed, maar reageert nu nog overdreven op situaties die allang niet meer gevaarlijk zijn. Een deur die dichtklapt, een drukke verjaardag, een volle inbox, hij springt meteen naar voren om je te waarschuwen. Die schijnbaar ‘normale’ prikkels roepen daardoor nog steeds een sterke stressreactie op.
Waarom is dit zo ingrijpend?
Overprikkeling raakt je dagelijks leven. Een drukke supermarkt, een vergadering op werk of zelfs gezellig samenzijn met je gezin kan ineens te veel zijn. En dat kan heel frustrerend zijn, want het voelt alsof je niet meer de oude bent.
Wat het extra ingewikkeld maakt: na een paar jaar verwacht je zelf en je omgeving, dat je alles weer gewoon kunt. Als overprikkeling dan blijft of terugkomt, voelt het soms alsof je faalt. Terwijl het eigenlijk een heel normaal signaal van je zenuwstelsel is.Sommige vrouwen vertellen me: ‘Ik voel me een last voor mijn gezin.’ Of: ‘Ik herken mezelf niet meer terug.’ Dat doet iets met je zelfvertrouwen en je gevoel van vrijheid.
Van last naar boodschapper
Belangrijk om te weten: dit betekent niet dat je zenuwstelsel altijd zo zal blijven reageren. Het is geen definitief probleem, maar eerder een systeem dat opnieuw moet leren afstemmen. Het systeem moet weer terug naar de neutraalstand zoals voor je ziek werd. Net zoals die bodyguard uiteindelijk mag leren dat jij veilig genoeg bent om zelf te kiezen waar je energie in steekt.
En daarin ligt ook de boodschap die veel vrouwen teruggeven: overprikkeling dwingt je vaak om te kijken naar wat echt belangrijk is. Waar wil je wél je energie aan besteden? En waar niet meer?
In ons dagelijks leven staan we daar vaak niet bewust bij stil. We zeggen ‘ja’ op sociale verplichtingen waar we eigenlijk geen zin in hebben, we gaan door omdat het zo hoort, we doen mee omdat we anderen niet willen teleurstellen. Overprikkeling laat je heel scherp voelen wat dat kost en helpt je soms voor het eerst écht prioriteiten stellen.
Wat kun je zelf doen?
Het goede nieuws: je zenuwstelsel is flexibel en kan zich herstellen, óók jaren na je behandelingen. Dat vraagt tijd, oefening en mildheid voor jezelf.
Hier zijn een aantal praktische tips:
1. Plan rust-momenten
Wacht niet tot je overloopt, maar neem gedurende de dag bewust korte rustpauzes. Even een paar minuten stilte, een wandeling buiten of gewoon je ogen sluiten en diep ademhalen. Zo luister je beter naar jezelf en voorkom je dat je op de automatische piloot doorgaat. Dit helpt vaak ook om ’s nachts beter te slapen.
2. Oefen met ontspanning
Ademhalingsoefeningen, meditatie en hypnose helpen je zenuwstelsel om uit de stressstand te komen. Het hoeft niet lang te zijn; liever een paar korte momenten op een dag dan één lange sessie. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat meditatie veranderingen in je hersenen geeft die je veerkracht vergroten.
3. Geef je grenzen aan
Dat is vaak makkelijker gezegd dan gedaan, zeker als je gewend bent om altijd door te gaan. Begin klein: zeg eens ‘nee’ tegen een activiteit waarvan je weet dat het je uitput. En wees eerlijk tegen jezelf: zeg nee omdat je het niet wilt, niet omdat je overprikkeling de keuze voor je maakt.
4. Wees mild voor jezelf
Misschien ben je gewend om veel te kunnen. Overprikkeling kan dan voelen als falen. Probeer jezelf juist met zachtheid te benaderen: je lichaam is bezig met een groot herstelproces. Zie het als een signaal dat je serieus mag nemen, niet als een beperking die je klein houdt. En vergeet niet: herstel heeft geen einddatum. Ook na jaren mag je blijven leren omgaan met je energie.
Shine: een nieuw evenwicht vinden
Overprikkeling na kanker kan enorm lastig voelen. Het kan je onzeker maken en je leven behoorlijk beïnvloeden. Maar ik zie ook dat het vaak een kantelpunt wordt. Het dwingt je om opnieuw te kijken naar je leven, naar wat echt belangrijk is en hoe je je energie wilt besteden.
Veel vrouwen ervaren uiteindelijk dat hun leven rijker wordt, juist omdat ze leren luisteren naar hun lichaam en bewustere keuzes maken.
Of je nu kort na je behandeling zit of al jaren verder bent: je lichaam en brein blijven leerbaar. Je kunt stap voor stap meer grip krijgen op je energie en hoe je met prikkels omgaat. Overprikkeling hoeft geen eindstation te zijn; Het is een uitnodiging om dichter bij jezelf te komen en een nieuwe balans te vinden.
Dit artikel is geschreven door Anouk Bleekemolen. Anouk is aangesloten bij Shit or Shine Mijn Coach, waar je gekwalificeerde coaches en therapeuten vindtdie hulp bieden aan mensen die kanker hebben of hebben gehad. Je kunt de profielpagina van Anouk daar bekijken voor meer informatie.
